Andreas Jonkers (1990), uitgever bij De Correspondent, komt met een persoonlijk debuut dat aftrapt met de mysterieuze dood van zijn vader. Een vader die hij amper kende. Hij heeft hem maar drie keer gezien: één keer levend, één keer opgebaard en één keer op zijn begrafenis. Het lichaam van Jonkers' vader toonde 42 messteken toen hij werd gevonden in een modderige plas in Amsterdam-Oost. Waarom? Dat is de hoofdvraag die Jonkers lijkt te willen beantwoorden in En toen vonden ze mijn vader.

Het boek draagt de ondertitel 'Vader worden als je er nooit een hebt gehad'. Hierdoor hinkte ik vanaf het omslag op twee gedachten: wordt dit een truecrime-verhaal, of gaat het boek me iets leren over vaderschap? Ik verwachtte dat Jonkers als een detective de dood van zijn vader zou uitpluizen, met zijn eigen naderende vaderschap (zijn vriendin is zwanger terwijl hij het boek schrijft) als stok achter de deur. Een beetje zoals in En we noemen hem van Marjolijn van Heemstra. Daarin probeert de auteur het oorlogsverleden van haar oom te begrijpen om te kijken of ze, zonder morele bezwaren, haar eerste zoon naar hem kan vernoemen.

Het begint als true crime, met de vondst van het lichaam. De schrijfstijl vereist doorzettingsvermogen, met veel specifieke omschrijvingen. In die eerste pagina's wil Jonkers geen poëtische weergave schetsen van het gruwelijke tafereel, maar vooral compleet zijn. Geen details weglaten. Na deze introductie zet hij de truecrimelijn nog even voort: via brieven, politierapporten, vrienden en familieleden probeert Jonkers het verhaal van zijn vader te reconstrueren. Dat levert ontroerende inkijkjes op in het leven van de schrijver, zoals het briefje dat Jonkers ontvangt wanneer hij voor de eerste en laatste keer bij zijn vader op bezoek is geweest:

'Ooi Andreas. Hartelijk dank voor jouw bezoek. Eck voelde me zeer vereerd en hoop op een herhaling. Maar dat hoeft niet vlug te zijn. Daag Hans.'

Wel neemt Jonkers de lezer iets te vlot mee in zijn zoektocht. Nog maar net zijn we geland in de geboorteplaats van zijn vader of we moeten alweer door, een zijpaadje in, waardoor je de draad een beetje kwijtraakt. Door de vele personages die in korte tijd opduiken, moet je regelmatig terugbladeren om te lezen wie ook alweer wie is.

Het gevaar met boeken over heftige persoonlijke gebeurtenissen is dat ze te particulier of zelfs sentimenteel worden. Jonkers lijkt zich daar goed van bewust en schrijft het verhaal van zijn vader zo op dat het interessant blijft. Zo interessant dat het als een verrassing komt wanneer het boek ineens een andere wending neemt. Een wending die meer te maken heeft met de ondertitel van dit debuut.

Vanaf bladzijde 45 werpt Jonkers de vraag op: 'Afwezige vaders, worden ze gemist?' Dan leren we de echte reden kennen waarom hij dit boek schrijft. Hij is zonder vader goed terechtgekomen, dus nu hij zelf vader wordt, bekruipt hem een angstige gedachte: ben je als vader wel nodig? Het truecrimepad wordt verlaten: Jonkers doet onderzoek, interviewt deskundigen en praat met mensen die opgroeiden zonder vader. Wat heeft een vader een kind te bieden dat een moeder niet kan geven? Is het van belang dat hij er is? Het zijn vragen die mij ook bezighielden toen ik anderhalf jaar geleden vader werd en waarvoor ik me soms schaamde. Vragen die niet aan bod komen in de populaire 'O nee, mijn vrouw is zwanger'-boeken.

Jonkers beschrijft situaties die herkenbaar zullen zijn voor jonge vaders en moeders, en niet op een jolige manier. Zijn reflecties op het vaderschap zijn fijn en de antwoorden op zijn vragen prettig, maar hier en daar doet het boek ook vluchtig aan. Dit smaakt hoe dan ook naar meer.

***

De Bezige Bij; 224 pagina's; € 21,99.

Verberg tekst

‘Hij is gestorven aan kanker’, zei Andreas Jonkers steevast wanneer iemand hem vroeg waarom hij geen vader had. ‘Leukemie’, voegde hij er soms aan toe, of ‘longkanker’. In realiteit was zijn vader Hans in 2004 dood aangetroffen op een snelwegtalud. 55 was hij toen, omgebracht door middel van 42 messteken. Nog maar zelden gezien zoiets, zei de forensisch onderzoeker. Jonkers, die 14 was toen Hans stierf, groeide op zonder zijn vader. Hij zag hem maar één keer levend, schrijft hij in En toen vonden ze mijn vader , op zijn twaalfde, toen hij samen met zijn moeder op bezoek ging bij wat hij een verwarde en verlopen man vond, in een huis waarvan de muren volgeschreven waren met alcoholstift en elektriciteit en gas afgesneden waren. Hij miste hem niet, daarvoor niet en daarna niet, tot hij zelf vader zou worden. Toen begon hij in zichzelf en in zijn omgeving te graven naar wie Hans echt was, en of het wel klopte wat de politie altijd staande had gehouden: dat de dood van zijn vader geen misdaad was geweest. Jonkers schreef een knap boek over af- en aanwezige vaders, over pijn, verdriet en woede, en over de man die uiteindelijk toch zijn droom waarmaakte: Van Gogh worden.

De Bezige Bij, 192 blz., € 21,99.

Verberg tekst

Dit boek gaat over de zoektocht van de auteur naar zijn overleden vader, die hij maar één keer (als 11-jarig kind) heeft ontmoet. Zijn vader is niet lang daarna op bloedige wijze (41 messteken) om het leven gekomen. Onduidelijk is of het om moord of zelfmoord gaat. De zoektocht begint op het moment dat hij zelf vader zal gaan worden. Dan gaat hij zich vragen stellen, als: wat is een vader, wat betekent het om zonder vader op te groeien, hoe hebben anderen dat ervaren, wat zegt de wetenschap erover, hoe speelt vaderloosheid in andere culturen. Ook zoekt hij contact met vrienden, relaties en familieleden van zijn vader. Hij komt erachter dat zijn vader een kunstenaar was, die moeite had om te leven vanwege een psychotische stoornis. Zijn bevindingen bundelt de auteur in een spannende journalistieke beschrijving van zijn zoektocht. Het boek bevat ruim 50 noten. Andreas Jonkers studeerde Nederlands, werkte voor enkele online magazines en uitgeverijen en werd daarna eindredacteur van De correspondent - een groot journalistiek platform. Inmiddels is hij daar uitgever van de boeken. Verberg tekst

Een 'verwarde man', zo zouden we de vader van Andreas Jonkers (1990) nu noemen. Excentriek, enthousiast, maar ook iemand die niet goed voor zichzelf zorgde en op straat wat stond te schreeuwen. Wanneer zijn vader, Johan Uiterweer, op 1 januari 2004 met tweeënveertig verwondingen onder aan een talud wordt gevonden door een hondenuitlater, is het volstrekt onduidelijk wat er met hem gebeurd is. Is hij slachtoffer geworden van een misdrijf? Pleegde hij suïcide? Of was het toch een stom ongeluk? Met Uiterweers temperament en levensstijl was niets ondenkbaar.

Het houdt Jonkers ook eigenlijk niet zo bezig - Uiterweer was praktisch een vreemde voor hem geweest. Als Jonkers naar de condoleance en een paar dagen later naar de uitvaart is geweest, heeft hij zijn vader vaker dood dan levend gezien. Maar jaren later wordt Jonkers' vriendin zwanger en met het aanstaande vaderschap dienen zich ook nieuwe vragen zich aan: waarom moest mijn vader zo aan zijn einde komen? En hoe word ik zelf een vader?

Het is het begin van een aangrijpende detective, of beter gezegd een reconstructie. Niet zozeer van Uiterweers dood, maar van zijn leven. In En toen vonden ze mijn vader bezoekt Jonkers voormalige woonhuizen, voert hij gesprekken met familie en vrienden, en slaat hij dagboeken, agenda's, brieven en kunst van zijn vader erop na. Hij vindt flarden van een grillig leven met onafgemaakte studies, complexe familierelaties en opnames in een 'neurosenkliniek'.

Jonkers bezocht zijn vader één keer, in Amsterdam, twee jaar voor diens dood. Tijdens dat bezoek vraagt Uiterweer, wanneer ze in zijn woning bij het zolderraam staan: "Heb je het niet koud, jochie?" Als je vader je, gedurende je leven, niet meer dan een handvol vragen heeft gesteld, kun je ze maar beter onthouden. "Ik heb geen vader en ik hoef er geen", besluit de jonge Jonkers. Even resoluut als doorzichtig, zoals alleen een kind dat kan. Een kind dat stiekem had gehoopt op anders, of meer. 'Missen' is dan weer een te groot woord; Jonkers zou niet weten wát hij dan zou moeten missen.

En toen vonden ze mijn vader is een zoektocht naar iemand die er niet meer is en die zich nauwelijks laat kennen - ook niet tijdens zijn leven. Vrienden en familie beschrijven hem als onvoorspelbaar, onbereikbaar. Toch vangen we af en toe een beknellende glimp van hem op, zoals wanneer hij in zijn dagboek opvallend helder schrijft over zijn onophoudelijke worsteling met het leven, het kunstenaarschap en de verwachtingen van 'de' samenleving. "Ik heb het gevoel dat ik niets ben in vergelijking tot anderen. Ik kan mijn kansen niet benutten, want ik heb er geen vat op. Mijn leven lijkt waarlijk wel op een vergiet, het spoelt weg door de gaten en ik zie het nooit meer terug."

De meer algemene vraag, wat 'vaderschap', of het ontbreken daarvan, betekent, probeert Jonkers te beantwoorden door middel van gesprekken met pedagogen en andere deskundigen en het raadplegen van, soms gedateerd, academisch onderzoek. Jonkers doet een stap terug om de hele kwestie op afstand te analyseren, terwijl je als lezer juist de diepte in wil. We zijn nu al zover gekomen Jonkers, je hebt ons deze hele geschiedenis aan de hand genomen en de pijn, onhebbelijkheden en gekte van je vader laten zien. Nu willen we weten wat dit met jou doet, met de zoon die hij niet kon opvoeden maar die zo gewenst en geliefd was. Laat je kennen.

De Bezige Bij; 224 blz., € 21,99.

Verberg tekst